1 naar 4

Algemene visie en organisatie
Het team maakt een omslag in de visie op leren. Er wordt (meer) doelgericht naar de lessen gekeken. Waar eerst de methode centraal stond, staan nu de doelen van de les centraal; hoe zorg ik ervoor dat kinderen hun doelen bereiken? Op welke manieren kan ik hiervoor zorgen? De bijbehorende werkvormen worden weggezet in een korte, doelgerichte instructie van maximaal 20 minuten per vakgebied. Kinderen verwerken de stof op een eigen moment, gekoppeld aan de dag- / weektaak.

Ook in de organisatie maakt het team een omslag. De overstap van het geven van lessen naar het geven van instructies, maakt een aanpassing van het rooster wenselijk. Kinderen volgen gedurende de dag verschillende instructies en hebben tussendoor de tijd om de stof (zelfstandig) te verwerken. Dit betekent dat er door leerkrachten gezamenlijk nagedacht gaat worden over hoe kinderen begeleid en ondersteund kunnen worden gedurende de dag. Waar eerst één leerkracht verantwoordelijk was voor een groep kinderen, zullen leerkrachten nu meer gezamenlijk verantwoordelijk zijn. In het rooster zal afstemming een belangrijke rol spelen; 'Als jij instructie rekenen geeft, kan ik de andere kinderen begeleiden tijdens het zelfstandig werken.'

Personeel
Er wordt voor het eerst onderscheid gemaakt van de functie leerkracht naar rollen die een leerkracht kan hebben. Een leerkracht heeft gedurende de dag verschillende rollen, bijvoorbeeld van instructeur, begeleider, observator of coach (voeren van kindgesprekken). Leerkrachten, in hun rol van instructeur, moeten steeds beter in staat zijn om korte en bondige instructies te geven, gekoppeld aan het doel. Dit betekent dat leerkrachten in staat moeten zijn om in korte tijd (maximaal 20 minuten) de kern van de stof aan kinderen over te dragen. Daarnaast is het beheersen van de leerlijnen van de basisvakken een voorwaarde voor het werken met instructies. Doordat de verwerking van de stof door de kinderen op een ander moment gedaan wordt, is het van belang voor leerkrachten om tijdens de instructie veel directe feedback te geven. Op deze manier worden de kinderen ondersteund en gevolgd in hun ontwikkeling.  

Daarnaast vindt er een verandering plaats in de personeelsgeleding. Waar eerst voornamelijk leerkrachten werkzaam waren in de school, wordt er nu ook gebruik gemaakt van onderwijsassistenten of andere personeelsleden. Het is van belang om binnen de teams afspraken te maken over de zelfstandige taak en inzet van assistenten en hun begeleiding. Een veelvoorkomende rol van deze personeelsleden, is de rol van begeleider. Dit houdt in dat zij de kinderen begeleiden tijdens het zelfstandig werken of kinderen extra ondersteunen / uitdagen.

Leeromgeving
Wanneer een team overstapt naar het geven van instructies, betekent dit dat kinderen meer zelfstandig aan het werk zijn. Scholen kunnen onderzoeken welke rol zij de leeromgeving geven tijdens het zelfstandig werken. De school kan overwegen te gaan werken met ruimten naar functies. Voorbeelden hiervan zijn samenwerkplekken, stiltewerkplekken of instructieruimten. Ook kan er nagedacht worden over het creëren van een rijke leeromgeving met hoeken, ateliers of doe- en ontdekplekken. Dit heeft als gevolg dat de rol van de leerkracht als inrichter van de leeromgeving, langzaamaan belangrijker wordt.

Leerinhoud
De overstap van veld 1 naar veld 4 houdt in dat kinderen gedurende de dag verschillende instructies volgen. Daarnaast zijn zij zelfstandig aan het werk. Om zelfstandigheid van kinderen te bevorderen, wordt er vaak gewerkt met planborden, dag- of weektaken. Kinderen hebben ondersteuning en begeleiding nodig bij het leren werken op deze manier. Ook voor leerkrachten vraagt dit een omslag. Kinderen verwerken niet meer direct na de instructie, maar doen dit op een eigen moment. Dit betekent dat de leerkracht het werk van de kinderen minder vaak ziet. Een bespreekpunt is dan ook het nakijken. Welke vakken kijken de kinderen zelf na? Hoe wordt dit gefaciliteerd? Denk aan het inrichten van een nakijkhoek en het oefenen van de vaardigheid 'nakijken'.

ICT
Bij de overstap van veld 1 naar veld 4 kan ICT, meer dan eerst, een rol spelen bij de extra inoefening of (verlengde) instructie. Er kan bijvoorbeeld gewerkt gaan worden met Rekentuin en Taalzee om kinderen te laten oefenen met automatiseren. Ook YouTeach kan ingezet worden voor de extra instructie.

Het volgen van leerlingen
Doordat leerkrachten kinderen tijdens instructies zien en hen daarna zelfstandig laten (ver)werken, is er minder zicht van de betreffende leerkracht op de kinderen tijdens het zelfstandig (ver)werken. De leerkracht zal tijdens de instructie snel moeten analyseren of het kind de stof snapt of dat extra uitleg gewenst is. Verder worden gewoon de methode gebonden toetsen en methodeonafhankelijke toetsen afgenomen.

Differentiatie
Door af te stappen van het geven van lessen en met instructies te gaan werken, is er meer ruimte voor specifieke instructie voor kinderen die een verkorte of verlengde instructie nodig hebben. Er kan gekozen worden om divergente differentiatie toe te gaan passen, waarbij verschillende niveaugroepen op verschillende momenten instructie krijgen, in plaats van alle kinderen tegelijkertijd.

Bijgaande film is gemaakt op kindcentrum Olympia in Breda. Ten tijde van de film heette de school nog basisschool Hagehorst.Wat je ziet is een zeer doordachte onderwijskundige organisatie in unit 1 (leerjaren 1-2-3) waardoor meer onderwijs op maat met instructie en aandacht voor kleine groepen gerealiseerd wordt.Ook wordt optimaal gebruik gemaakt van de leeromgeving zodat ook derde-groepers kunnen spelen en leren in een jonge kindomgeving. Overleg, verdeling van taken en rollen en leren van elkaar door teamleden is een belangrijk onderdeel van het concept.

Sommige scholen kiezen er voor om schoolbreed met dezelfde dagstructuur te gaan werken. Alle kinderen hebben dan op hetzelfde moment een werkblok en houden op hetzelfde moment pauze. Wanneer men voor deze schoolbrede dagstructuur kiest, biedt dit mogelijkheden om kinderen op hun eigen niveau instructie te laten volgen. Voorbeeld: Alle rekeninstructies vinden plaats om 09.00 uur. Tessa uit groep 6 kan met de instructie van groep 7 meedoen. Zo wordt het beste tegemoet gekomen aan haar onderwijsbehoeften.

Leiderschap / professionele leergemeenschap
Bij de overgang van veld 1 naar veld 4, vindt er meer samenwerking tussen personeelsleden plaats. Naast het praktisch afstemmen met elkaar, vraagt dit ook een verandering in professionele omgang met elkaar. Teamleden moeten leren om meer samen te werken. Meerdere personeelsleden ondersteunen en begeleiden de kinderen uit meerdere groepen. Dit betekent dat je elkaar moet vertrouwen. Ook jouw collega is in staat om goed onderwijs aan jouw groep te verzorgen.

School en samenleving
Bij de overstap van veld 1 naar veld 4, is het van groot belang om de ouders te informeren en te betrekken bij de veranderingen. Organiseer bijvoorbeeld een ouderavond waarin je het nieuwe rooster uitlegt, film de dag van een kind of maak een fotoverslag.