Algemene visie en organisatie
Wanneer men als kleine school erover nadenkt om het onderwijs anders te gaan organiseren, is het een logische stap om eerst in de richting van veld 3 te ontwikkelen. Wat komt hier bij kijken?

Allereerst vindt verandering plaats in de visie op leren. Waar eerst een leerkracht de hele dag verantwoordelijk was voor een groep kinderen, wordt er nu in de middag groepsoverstijgend gewerkt. Dit betekent dat er tijdens het werken aan wereldoriëntatie en de creatieve vakken, meerdere leerkrachten verantwoordelijk zijn voor meerdere kinderen. Een eerste stap om deze overgang in te zetten betreft het formuleren van een visie op wereld oriënterend en creatief onderwijs. Daarnaast zullen afspraken gemaakt moeten worden over hoe de gezamenlijke verantwoordelijkheid in de praktijk wordt vormgegeven; de daadwerkelijke organisatie. Dit betekent dat er door leerkrachten gezamenlijk nagedacht gaat worden over hoe kinderen begeleid en ondersteund kunnen worden gedurende de middag. In het rooster zal afstemming een belangrijke rol spelen; 'Als jij met de kinderen aan het knutselen bent, ben ik met een groep aardrijkskunde aan het doen.'

Daarnaast vindt er verandering plaats in de groeperingsvormen van de leerlingen. Waar eerst sprake was van meerdere losse combinatiegroepen, waarbij een leerkracht individueel verantwoordelijk is voor een klas kinderen, worden er nu verticale units gevormd. In een verticale unit werken meerdere leerkrachten van meerdere combinatiegroepen dagelijks met elkaar samen. Er is bijvoorbeeld een unit, bestaande uit een combinatiegroep 1-2 en een combinatiegroep 2-3. Dit betekent dat de leerkrachten van deze unit gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de dagelijkse vormgeving en inrichting van het onderwijs.

Op kleine scholen is het goed mogelijk om door een uitgekiende structuur, met inzet van verschillende functionarissen en inzet van ICT meer onderwijs op maat te realiseren. In bijgaande vier films gemaakt op drie kleine basisscholen van Stichting Innovo in Zuid-Limburg kun je dat goed zien.

Personeel
De grootste omslag voor het personeel is die van individueel verantwoordelijk zijn voor een klas naar gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor een grotere groep kinderen. Dit vraagt wat van de competenties van leerkrachten. Leerkrachten moeten in staat zijn om kinderen van verschillende leeftijden en verschillende ontwikkelingsstadia te begeleiden en te ondersteunen. Ook moeten ze in staat zijn om gedurende de middag met meerdere collega's samen te werken, te leren en te overleggen. Tussen leerkrachten kan taakverdeling plaatsvinden op basis van talent en expertise. Een flexibele houding is gewenst. Tot slot is uniformiteit in het uitspreken van verwachtingen, regels en afspraken erg belangrijk! Leerkrachten leren om allen dezelfde pedagogische taal te spreken.

Leeromgeving
Bij de overgang van start naar veld 3 vinden er kleine veranderingen in de leeromgeving plaats. Er wordt gewerkt in units, wat inhoudt dat gedurende de middag kinderen van verschillende groepen in verschillende ruimten aan het werk zijn. Waar over nagedacht moet worden, is hoe kinderen in de unit gemakkelijk elkaars ruimten in en uit kunnen lopen. En welke regels en afspraken gelden er in welke ruimte?

Leerinhoud
Voor de basisvakken (taal, rekenen, lezen) wordt er gewerkt aan de hand van methoden. Er worden lessen gegeven. In de middag worden de leerinhouden van de verschillende wereldoriënterende en / of creatieve vakken gecombineerd.  

ICT
ICT wordt ingezet als hulpmiddel bij het inoefenen en automatiseren van de leerstof. Voor wereldoriëntatie en de creatieve vakken kan ICT ingezet worden als instrument om informatie te verzamelen en te verwerken.

Het volgen van leerlingen
Doordat leerkrachten gedurende de middag gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de kinderen, is het noodzakelijk na te denken over hoe de leerkrachten op de hoogte blijven van de ontwikkeling van elkaars kinderen. Hoe leg je vast wat kinderen opsteken / gedaan hebben? Mogelijke ideeën zijn het organiseren van overdrachtsmomenten, het invoeren van gezamenlijk na-overleg in de middag etc.

Differentiatie
Bij de overgang van start naar veld 3 werken er gedurende de middag kinderen van meerdere groepen door elkaar. Dit betekent dat er kinderen van meer verschillende niveaus met en van elkaar leren. Als leerkracht dien je hierop in te spelen door binnen je lesaanbod voldoende differentiatiemogelijkheden in te bouwen.

Leiderschap / professionele leergemeenschap
Bij de overstap van start naar veld 3, brainstormen leerkrachten met elkaar over hoe zij de gezamenlijke verantwoordelijkheid oppakken. Wordt dit schoolbreed gedaan, in bouwen etc.? Hier moeten duidelijke afspraken over worden gemaakt.

Tevens betekent deels gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor meerdere kinderen, dat je ook meer met collega's gaat samenwerken. Het onderwijskundig en organisatorisch overleg vindt niet meer plaats tijdens de centrale teamvergadering, maar met de collega's waarmee je dagelijks direct te maken hebt. Om de overgang van start naar veld 3 te vergemakkelijken, kan scholing of begeleiding in deze fase gewenst zijn.  

School en samenleving
Bij de overstap van start naar veld 3, is het van groot belang om de ouders te informeren en te betrekken bij de veranderingen. Leg bijvoorbeeld een middag vast in beeld, organiseer een ouderavond, laat ouders een middag meedraaien etc.